Το Μάτριξ

Οι ταινίες Το Μάτριξ (1999), The Matrix Reloaded (2003), και The Matrix Revolutions (2003), υπήρξαν από τις μεγαλύτερες εισπρακτικές επιτυχίες του Χόλυγουντ αφού με κόστος παραγωγής 460 εκατομμύρια $ απέφεραν πάνω από 1,5 δις $ κέρδη. Η τετραλογία ολοκληρώθηκε με την ταινία The Matrix Resurrections (2021) η οποία όμως ούτε είχε τη σεναριακή πληρότητα των προηγούμενων ταινιών ούτε πήγε καλά εισπρακτικά στο box office με κέρδη 190 εκατομμύρια $.

Ουσιαστικά πρόκειται για ένα συνονθύλευμα τριών φιλμικών ειδών: γουέστερν, επιστημονικής φαντασίας και Kung-Fu.

Οι ήρωες από το Μάτριξ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ


Η θεματολογία

Στο Μάτριξ αναδεικνύονται περιβαλλοντολογικά και θρησκευτικά θέματα όπως και ζητήματα φονταμενταλισμού και τρομοκρατίας. Το κυριότερο όλων όμως, το οποίο είναι και η ραχοκοκαλιά της ταινίας, είναι η καταδυνάστευση του ανθρώπινου είδους από τις μηχανές. Ένα εφιαλτικό μέλλον όπου η τεχνολογική πρόοδος μετατρέπεται σε δυστοπία.

Ο περίφημος θεωρητικός επιστήμονας Steven Hawking που δίδασκε στο πανεπιστήμιο του Cambridge, έδρα που άλλοτε κατείχε ο Ισαάκ Νεύτωνας, δήλωσε για το θέμα:

In contrast with our intellect, computers double their performance every 18 months. So the danger is real that they could develop intelligence and take over the world. We must develop as quickly as possible technologies that make possible a direct connection between brain and computer, so that artificial brains contribute to human intelligence rather than opposing it.

Τουτέστιν, ο κίνδυνος να υπερκεράσουν οι υπολογιστές τον ανθρώπινο παράγοντα είναι υπαρκτός.

Έχει ενδιαφέρον να αναφερθεί το πολιτικό-κοινωνικό περιβάλλον που υπήρχε πριν την έξοδο των ταινιών στους κινηματογράφους. Η τριλογία του Μάτριξ παρουσιάζει μια εσχατολογική πραγματικότητα. Οι άνθρωποι είναι αυτοί που αποφασίζουν να καταστρέψουν με πυρηνικά την ατμόσφαιρα ελπίζοντας ότι αυτό θα αποτρέψει την κυριαρχία των μηχανών.

Η πρώτη ταινία βγήκε στις αίθουσες το 1999, δηλαδή πριν συμβεί η τρομοκρατική επίθεση στους δίδυμους πύργους την 11η Σεπτεμβρίου του 2001. Εξού και η ανυπαρξία αντιδράσεων στους θεατές όσον αφορά το γεγονός ότι παρουσιάζονταν οι κάτοικοι της υπόγειας πόλης Zion ως τρομοκράτες. Στο Μάτριξ οι “τρομοκράτες” Νίο, Μορφέας, Τρίνιτυ και η παρέα τους έχουν ιδανικά και επαναστατικό προσανατολισμό. Σε αντιστοιχία με τις ΗΠΑ αντιμάχονται τον άξονα του κακού χρησιμοποιώντας ακόμα και όπλα μαζικής καταστροφής.

Ας συγκρατήσουμε το γεγονός ότι το 1999 ήταν χρονιά που κυριαρχούσε η φρενίτιδα μιας επερχόμενης αποκάλυψης. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης προέβαλαν σε καθημερινή βάση άρθρα μεταφυσικού περιεχομένου. Τι θα γινόταν όταν τα μεσάνυχτα της 31ης Δεκεμβρίου η ανθρωπότητα έκλεινε 2000 χρόνια από τη γέννηση του Ιησού; Θα έφτανε άραγε η στιγμή κατά την οποία θα επιβεβαιώνονταν οι γραφές; Θα ήταν ο ιός των υπολογιστών, ο επονομαζόμενος Y2K, ο σπινθήρας ανάφλεξης και η αρχή του τέλους του πολιτισμού όπως τον γνωρίζουμε; Ο μηδενισμός όλων των ημερομηνιών στους υπολογιστές θα μας έφερνε πραγματικά πίσω στο σημείο μηδέν;

Εκτός από το Μάτριξ, ανάλογη καταστροφολογία είχε εκφραστεί προηγουμένως και από άλλες ταινίες. Το Χόλυγουντ είναι μια βιομηχανία που αφουγκράζεται την κοινωνία και κυρίως πατάει στις ανθρώπινες ανησυχίες ώστε να αποκομίσει κέρδη. Το 1998 στην ταινία Αρμαγεδδών με τον Μπρους Γουίλις, η εσχατολογία μετουσιώνεται σε έναν τεράστιο αστεροειδή που απειλεί να αφανίσει ολόκληρο τον πλανήτη. Το 1999, η ταινία Το τέλος του κόσμου με πρωταγωνιστή τον Άρνολντ Σβαρτσενέγκερ πραγματεύεται άμεσα και χωρίς τρικ μυθοπλασίας ή συμβολισμούς ένα παρόμοιο σενάριο αποκάλυψης.


Η σημειολογία

Η τετραλογία των ταινιών Μάτριξ είναι γεμάτη με σημειολογικές αναφορές. Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Η σημειολογία έχει εξαιρετική σημασία. Τα αδέλφια Wachowski, ο Andy και η Lana, επέλεξαν προσεκτικά τα ονόματα, τις τοποθεσίες αλλά και την παραμικρή λεπτομέρεια του σκηνικού ώστε να προσδώσουν στις ταινίες πολυεπίπεδο βάθος και κρυμμένες έννοιες.

Οι χώροι

Η πόλη της Zion

Η πόλη που έχουν βρει καταφύγιο οι εξεγερμένοι άνθρωποι λέγεται Zion, μια ονομασία που στην Παλαιά Διαθήκη αναφέρεται στο ύψωμα που έχει ανεγερθεί ο Ναός, δηλαδή στην Ιερουσαλήμ. Πρόκειται για έναν χώρο που υπάρχει, που ανήκει στην πραγματικότητα, σε αντίθεση με τον χώρο του Μάτριξ που είναι ψηφιακός και είναι μια ψευδαίσθηση.

Το νούμερο του διαμερίσματος του Νίο είναι το 101. Πρόκειται για τη γλώσσα των υπολογιστών που με τους αριθμούς 1 και 0 σε ατελείωτους συνδυασμούς κωδικοποιούνται προγράμματα.

Το Μάτριξ

Τα απέραντα χωράφια στα οποία οι μηχανές “καλλιεργούν” ορδές ανθρώπων για να διασφαλίσουν επάρκεια ενέργειας παραπέμπουν στα ναζιστικά στρατόπεδα στα οποία μεταφέρονταν οι Εβραίοι για να παρέχουν καταναγκαστική εργασία ώστε να τροφοδοτείται η πολεμική βιομηχανία της ναζιστικής Γερμανίας.

Το ίδιο το Μάτριξ (Matrix στα αγγλικά) προέρχεται από τη λέξη mater που στα λατινικά σημαίνει μητέρα. Μια δεύτερη έννοια της ίδιας λέξης είναι η μήτρα, παραπέμποντας έτσι στο απόλυτο πρωταρχικό περιβάλλον που διαβιεί ένας άνθρωπος για 9 μήνες προτού έρθει στον έξω κόσμο!

Οι χαρακτήρες

Νίο και Τρίνιτυ

Το όνομα του πρωταγωνιστή Νίο (Neo στα αγγλικά) είναι ο αναγραμματισμός του One, του “Ενός” δηλαδή, του σωτήρα που θα λυτρώσει από την καταδυνάστευση και θα φέρει την ειρήνη μεταξύ των μηχανών και των ανθρώπων. Πέρα από το ψευδώνυμο Νίο, το πραγματικό του όνομα στην ταινία είναι Mr Anderson, ένα όνομα με βιβλική αναφορά. Περιέχει το Ander από το ελληνικό Άνδρας και το son που σημαίνει υιός, που δίνει τη σημασία “ο υιός του ανδρός”.

Η Τρίνιτυ που την υποδύεται η Carrie-Anne Moss

Η Τρίνιτυ (Trinity) με καθαρά θρησκευτική αναφορά, αντιπροσωπεύει την Αγία Τριάδα, τον Πατέρα τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα. Είναι η φιγούρα που παρέχει το κίνητρο για την εξέλιξη του Νίο, του Ενός δηλαδή, και που με ένα της φιλί τον ανασταίνει, σαν την εβραϊκή θηλυκή θεότητα “ruach” που είναι η αντίστοιχη του Αγίου Πνεύματος.

Στην εναρκτήρια σκηνή η δράση εξελίσσεται σε ένα ξενοδοχείο με το όνομα Heart of the City. Είναι η τοποθεσία που ανοίγει την αυλαία στην ταινία Το Μάτριξ αλλά και που την κλείνει στο τέλος της όταν ο Νίο αντιμετωπίζει με επιτυχία του πράκτορες. Δεν είναι τυχαίο που η Τρίνιτυ και ο Νίο βρίσκονται στον ίδιο χώρο. Οι δρόμοι τους δεν συγκλίνουν απλώς. Φυσιογνωμικά και ενδυματολογικά μοιάζουν σαν δύο σταγόνες νερού. Ακόμα και η κινησιολογία τους είναι συγχρονισμένη και όμοια.

Αρχιτέκτονας και Μέντιουμ

Τον ρόλο του Αρχιτέκτονα που δημιούργησε το Μάτριξ τον παίζει ο Helmut Bakaitis, ένας Γερμανός ηθοποιός που γεννήθηκε στην πόλη του Luban. Τα χαρακτηριστικά του είναι αυτά ενός “Άρειου” με καθαρά πατριαρχικές διαθέσεις. Ο ίδιος στην ταινία προσδιορίζεται ως ο πατέρας του Μάτριξ, σε αντιδιαστολή με την Gloria Foster, μια Αφροαμερικανή ηθοποιό που υποδύεται το Μέντιουμ (Oracle), και είναι η μητέρα του Μάτριξ. Κατά προέκταση η θηλυκή μορφή του μέντιουμ παραπέμπει στην ανθρώπινη εξέλιξη του ανθρώπινου είδους που έχει τις ρίζες της στην Αφρική.

Οι ρόλοι του Αρχιτέκτονα και του Μέντιουμ βρίσκονται σε αντιδιαστολή. Ο πρώτος προσπαθεί να ανασκευάσει τη φύση δημιουργώντας μια νέα πραγματικότητα με την έννοια μιας νέας τάξης πραγμάτων. Η δεύτερη προσπαθεί να αλλοιώσει με τις προβλέψεις της τη φύση, να επηρεάσει τη φυσική εξέλιξη της ιστορίας μέσω της διοχέτευσης γνώσεων στους ανθρώπους. Είναι από μια άποψη η φωνή της σοφίας. Στην πρώτη συνάντηση του Μέντιουμ με τον Νίο, όταν του λέει ότι δεν πειράζει που θα σπάσει το βάζο, κι εκείνος στη συνέχεια το σπάει, έχουν τον εξής διάλογο:

Νίο: How did you know?

Μέντιουμ: What’s really going to bake your noodle later on is, would you still have broken it if I hadn’t said anything.

Μορφέας και Σάιφερ

Το όνομα του Μορφέα (Morpheus) είναι μια αναφορά στον Μορφέα, τον αρχαιοελληνικό θεό των ονείρων. Είναι εκείνος που έχει την εξουσία να επαναφέρει από τον ύπνο και τη λήθη τους ανθρώπους προσφέροντάς τους την επιλογή του μπλε και του κόκκινου χαπιού. Η φιγούρα του προσομοιάζει σε εκείνη του Ιωάννη του Βαπτιστή που προσπαθεί να αφυπνίσει συνειδήσεις και να προετοιμάσει τον ερχομό του Ενός που θα φέρει στο Μάτριξ ένα ουτοπικό και ονειρικό περιβάλλον ειρήνης.

Ο χαρακτήρας του Σάιφερ (Cypher) είναι ξεκάθαρα η προσωποποίηση του Ιούδα του Ισκαριώτη που προδίδει τον Έναν και τους μαθητές του. Μια αρχαϊκή έννοια του ονόματός του, είναι αυτή που δηλώνει το “μηδέν“, το άνευ περιεχομένου, σε αντιδιαστολή με τον Νίο, που είναι το Ένα, το απόλυτο, το όλο. Η προσέγγισή του είναι μηδενιστική αφού δεν βρίσκει κανέναν λόγο να ζει μια άθλια ζωή στην οποία είναι ρακένδυτος και τρώει έναν άγευστο χυλό από πρωτεΐνες. Αντίθετα προτιμά να τρώει μια ζουμερή μπριζόλα σε έναν κόσμο ψευδαισθήσεων. Δεν είναι τυχαίο ότι πέρα από το ψευδώνυμο Σάιφερ, το όνομά του στην ταινία είναι Mr Reagan. Έτσι ζητά από τον πράκτορα Σμιθ όταν θα τον επανεισάγει στο Μάτριξ, να τον κάνει έναν πλούσιο ηθοποιό με μεγάλη επιρροή. Οι σεναριογράφοι με αυτόν τον τρόπο κλείνουν πονηρά το μάτι όσον αφορά το ρόλο του Αμερικανού προέδρου Ρόναλντ Ρήγκαν και για τον ρόλο που διαδραμάτισε ως καταδότης στην Επιτροπή του Κογκρέσου για Αντιαμερικανικές Δραστηριότητες. Τέλος, στα αγγλικά Cypher σημαίνει γρίφος, μια έννοια που ταιριάζει με τον χαρακτήρα. Κρύβει τόσο καλά τον πραγματικό του χαρακτήρα και τις προθέσεις του που κανείς δεν αντιλαμβάνεται ότι θα προδώσει τους εξεγερμένους της Zion.

Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων

Στην πρώτη ταινία της τετραλογίας υπάρχει σαφής αναφορά στο βιβλίο του Lewis Carroll Η Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων. Πέρα από το γεγονός ότι το ταξίδι του Νίο στον υπόγειο κόσμο της Zion θυμίζει τις περιπέτειες της Αλίκης, τα αδέλφια Wachowski συμπεριέλαβαν και οπτικά τρικ-σύμβολα ώστε να υπάρχει άμεση παραπομπή στο βιβλίο.

Το λευκό κουνέλι

Στην πρώτη σκηνή που εμφανίζεται ο Νίο, ο υπολογιστής του υποδεικνύει να ακολουθήσει το λευκό κουνέλι, ένα τατουάζ στο μπράτσο μιας κοπέλας από την παρέα που έρχεται να του αγοράσει ένα high-tech πρόγραμμα ψηφιακών παραισθήσεων.

Μπλε και κόκκινο χάπι

Στη συνέχεια όταν ο Νίο συναντάται με τον Μορφέα, ο δεύτερος του προσφέρει ένα μπλε και ένα κόκκινο χάπι όπως γίνεται στο βιβλίο του Lewis Carroll με την Αλίκη. Στα γυαλιά του Μορφέα αντικατοπτρίζονται δύο φιγούρες. Στον έναν φακό ο Thomas Anderson με το μπλε χάπι, με την ανθρώπινη ιδιότητα του χάκερ που όμως αμφιβάλλει για το αν είναι ξεχωριστός, και στον άλλο φακό ο Νίο με το κόκκινο χάπι που πιστεύει στις δυνάμεις του και είναι ο εκλεκτός.

Ο Μορφέας λέει στο Νίο: “You take the red pill, you stay in Wonderland and I show you how deep the rabbit hole goes”.

Ο Μορφέας που τον υποδύεται ο Laurence Fishburne

Ο καθρέφτης

Στη συνέχεια της παραπάνω σκηνής, η αναφορά στην Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων γίνεται ακόμα πιο έντονη. Ο Νίο αγγίζει έναν καθρέφτη και η επιφάνειά του γίνεται υγρή, στιγμή κατά την οποία περνάει πλέον σε έναν άλλον κόσμο που αψηφά την πραγματικότητα όπως την ήξερε.

Η ιδεολογία

Όταν τα αδέλφια Wachowski ρωτήθηκαν σε μια συνέντευξη για το πόσα κρυφά μηνύματα βρίσκονται στο Μάτριξ, η απάντησή τους ήταν “More than you ‘ll ever know”.

Η ιδεολογία στο Μάτριξ έχει εξέχουσα θέση αφού ουσιαστικά είναι αυτή που διέπει όλο το σενάριο. Ο λόγος που έφερε την τετραλογία των ταινιών στην κορυφή του box office έγκειται στο γεγονός ότι προσεγγίζει φιλοσοφικά ερωτήματα και ανθρώπινες ανησυχίες από μια πολύπλευρη σκοπιά με πολλές παραμέτρους. Έτσι, φιλόσοφοι αναγνωρίζουν εμφανείς αναφορές στον υπαρξισμό, τον φεμινισμό, τον βουδισμό, και τον νιχιλισμό.

Η αλληγορία του Πλάτωνα

Μια από τις κεντρικές ιδέες του Μάτριξ, πάνω στην οποία βασίζεται όλο το σενάριο, είναι η αλληγορία του Πλάτωνα (427-347 π.Χ.) με την περίφημη σπηλιά. Η συγκεκριμένη αλληγορία παρατίθεται στην Πολιτεία.

Σύμφωνα με αυτή, αλυσοδεμένοι σκλάβοι από τη γέννησή τους έχουν τοποθετηθεί μέσα σε ένα σπήλαιο βλέποντας το εσωτερικού του και έχοντας στην πλάτη τους την έξοδο. Είναι τόσο καλά δεμένοι που παραμένουν ακίνητοι και δεν μπορούν να κοιτάξουν ούτε πίσω, ούτε ο ένας τον άλλον. Πίσω τους ακριβώς βρίσκεται η έξοδος η οποία αφήνει το φως του ήλιου να περάσει, και έτσι απεικονίζονται οι σκιές των ακίνητων σκλάβων στον τοίχο του σπηλαίου. Η προσοχή όλων τους είναι στραμμένη στις σκιές τους. Τελικά, ένας από αυτούς καταφέρνει να απελευθερωθεί από τα δεσμά του, να γυρίσει και να αντικρίσει τον ήλιο στην έξοδο. Τυφλωμένος από το φως γυρίζει στους υπόλοιπους και τους εξιστορεί τι του συνέβη. Οι υπόλοιποι του απαντούν ότι μάλλον πρέπει να ονειρεύεται και τον χλευάζουν. Βαδίζει προς την έξοδο και όταν συνέρχεται και αρχίζει να συνηθίζει το φως, γυρίζει στους συντρόφους του και γίνεται σκοπός της ζωής του να τους απελευθερώσει και να τους οδηγήσει στην έξοδο του σπηλαίου. Αυτός ο ένας, ο πεφωτισμένος, είναι ο φιλόσοφος, και η πηγή του φωτός, ο ήλιος, είναι η σοφία η οποία είναι η μόνη που μπορεί να αναιρέσει τα κακώς κείμενα και να καταργήσει τις ανθρώπινες ψευδαισθήσεις που είναι οι σκιές πάνω στον τοίχο.

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, με τον οποίο θα συμφωνήσει  πολλούς αιώνες αργότερα και ο Θωμάς ο Ακινάτης (1225-1274), το πνεύμα υπερέχει του σώματος. Η πραγματική ευτυχία επέρχεται μετά θάνατον όταν το πνεύμα συναντήσει τον Θεό.

Στην ταινία, αρχικά αυτόν τον ρόλο του φιλόσοφου, του πρόδρομου, τον αναλαμβάνει ο Μορφέας που εκπαιδεύει τον Νίο. Όταν πια ο Νίο πιστεύει στον εαυτό του και καταφέρνει να δαμάσει τις δυνάμεις του και τη γνώση που του έχει μεταλαμπαδευτεί ο Μορφέας, απευθυνόμενος στους σκλάβους του Μάτριξ αλλά και στο κοινό, τους θεατές της ταινίας, ανακοινώνει ότι ήρθε για να ελευθερώσει το ανθρώπινο είδος.

Οι Μεταφυσικοί στοχασμοί του Ρενέ Ντεκάρτ

Ο κακόβουλος δαίμονας

Ο Ντεκάρτ (1596-1650), Γάλλος φιλόσοφος, ήταν ο θεωρητικός που διατύπωσε την πιο ακραία μορφή σκεπτικισμού, την Καρτεσιανή φιλοσοφία. Το 1641 εξέδωσε το βιβλίο Μεταφυσικοί Στοχασμοί στα λατινικά, στο οποίο προσπάθησε να οριοθετήσει τα ζητήματα που μπορεί να τεθούν υπό αμφισβήτηση. Πρόκειται για την περίφημη υπόθεση του κακόβουλου δαίμονα. Σύμφωνα με αυτή, ο φιλόσοφος διερωτάται αν είναι δυνατό μια διάνυα με κακές προθέσεις να είναι ο εμπνευστής και ο δημιουργός του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε. Με λίγα λόγια, αναρωτήθηκε αν ο κόσμος που ζούμε είναι μία ψευδαίσθηση και ένα κακόγουστο αστείο.

Ο φιλόσοφος Ρενέ Ντεκάρτ

Αναφέρει χαρακτηριστικά στο βιβλίο του:

“How often, asleep at night, am I convinced of just such familiar events — that I am here in my dressing gown, sitting by the fire —when in fact I am lying undressed in bed! Yet at the moment my eyes are certainly wide awake when I look at this piece of paper; I shake my head and it is not asleep; as I stretch out and feel my hand I do so deliberately, and I know what I am doing. All this would not happen with such distinctness to someone asleep. Indeed! As if I did not remember other occasions when I have been tricked by exactly similar thoughts while asleep! As I think about this more carefully, I see plainly that there are never any sure signs by means of which being awake can be distinguished from being asleep. The result is that I begin to feel dazed, and this very feeling only reinforces the notion that I may be asleep.” (Meditations, 13)

Σύμφωνα με τον φιλόσοφο, το αν ζούμε μια πραγματικότητα ή μια ψευδαίσθηση, ένα όνειρο, επαφίεται στην άποψη του καθενός για το αν ο δημιουργός του κόσμου είναι ο πραγματικός Θεός ή μια σατανική ιδιοφυΐα. Ως μόνη αλήθεια που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί αναγνωρίζει τα μαθηματικά.

“For whether I am awake or asleep, two and three added together are five, and a square has no more than four sides.” (Meditations, 14)

Καί ο Ντεκάρτ, όπως ο Πλάτωνας και ο Ακινάτης, πίστευε στην ανωτερότητα του πνεύματος.

Το κόκκινο χάπι

Η Καρτεσιανή φιλοσοφία είναι διαρκώς παρούσα στο Μάτριξ. Όταν ο Μορφέας συναντά τον Νίο, του προσφέρει μια ευκαιρία να ξυπνήσει από τις ψευδαισθήσεις που έχει και τον ρωτάει:

Μορφέας: Have you ever had a dream, Neo, that you were so sure was real? What if you were unable to wake from that dream? How would you know the difference between the dream world and the real world? How do you define “real”? If you’re talking about what you can feel, what you can smell, what you can taste and see, then “real” is simply electrical signals interpreted by your brain…”

Στη συνέχεια η υπόθεση του κακόβουλου δαίμονα οπτικοποιείται όταν ο Νίο, έχοντας επιλέξει το κόκκινο χάπι, ξυπνάει από το λήθαργο και έρχεται αντιμέτωπος με την πραγματικότητα. Ξυπνάει εσώκλειστος σε μια μεμβράνη που περιέχει υγρά και ελευθερώνεται από καλώδια που τον έτρεφαν με μια εικονική πραγματικότητα. Σε αυτό το σημείο αντιλαμβάνεται ότι ο κακόβουλος δαίμονας είναι οι μηχανές.

Οι αναφορές στον Baudrillard

Η ψευδαίσθηση της πραγματικότητας

Στο Μάτριξ υπάρχουν σαφείς και εσκεμμένες αναφορές στον Γάλλο θεωρητικό Baudrillard και πιο συγκεκριμένα στο βιβλίο του Simulacra and Simulations. Σε αυτό υποστηρίζει ότι δεν υφίσταται πλέον η πραγματικότητα, και ότι ο κόσμος που μας περιβάλλει είναι ουσιαστικά μια ψευδαίσθηση (simulacra), “the desert of the real” όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Baudrillard. Την ίδια φράση χρησιμοποιεί και ο Μορφέας όταν λέει στον Νίο ότι ζούνε στο 2199 και του δείχνει πώς πραγματικά είναι η ατμόσφαιρα στην επιφάνεια του πλανήτη.

Ο θεωρητικός Baudrillard

Άλλη μια αναφορά γίνεται στην αρχή της ταινίας όταν μια παρέα νέων επισκέπτονται τον Νίο για να αγοράσουν ένα λογισμικό, ένα είδος παραισθησιογόνου που επιδρά σε εικονική πραγματικότητα. Όταν ο Νίο ανοίγει το βιβλίο που κρύβει τις παράνομες δισκέτες διακρίνεται ο τίτλος του που είναι το Simulacra and Simulations του Baudrillard.

Βουδισμός

Σε κάποιο σημείο της ταινίας, ο Μορφέας λέει στον Νίο:

“There’s a difference between knowing the path and walking the path.”

Παρόμοια συμβουλή έδινε και ο Βούδας στους μαθητές του:

“You yourselves should make the effort; the Awakened Ones are only teachers.”

Μετεμψύχωση

Στο Μάτριξ υπάρχουν πολλές αναφορές στον Βουδισμό όπως η μετεμψύχωση του Νίο. Πεθαίνει και γεννιέται τουλάχιστον 4 φορές.

Η πρώτη ζωή του αναφέρεται από τον Αρχιτέκτονα. Σε ένα δωμάτιο γεμάτο με οθόνες προβάλλεται ο Νίο όταν για πρώτη φορά στο παρελθόν είχε καταφέρει να ελέγξει το Μάτριξ. Η δεύτερη είναι όταν ο Νίο ζει μια φυσιολογική ζωή κοινού θνητού με το όνομα Thomas Anderson, που το πρωί είναι υπάλληλος σε εταιρεία και το βράδυ ντίλερ ναρκωτικών και χάκερ. Η τρίτη ζωή του Νίο αρχίζει όταν παίρνει το κόκκινο χάπι και ξυπνάει γυμνός και καλωδιωμένος μέσα σε μια υγρή σφαίρα με υμενικό υγρό. Η τέταρτη ζωή του ξεκινάει όταν προς το τέλος της ταινίας πεθαίνει από τις σφαίρες του πράκτορα Σμιθ. Αναγεννιέται όμως με ένα φιλί της Τρίνιτυ.

Η Samsara

Η πιο άμεση αναφορά βέβαια στον Βουδισμό γίνεται όταν ο Νίο πηγαίνει για πρώτη φορά να συναντήσει το μέντιουμ. Στον προθάλαμο βρίσκονται οι “potentials”. Ένα αγοράκι με ξυρισμένο το κεφάλι σαν μοναχός από το Θιβέτ, λυγίζει ένα κουτάλι με το βλέμμα και λέει στον Νίο: “There is no spoon”. Πρόκειται για τη βουδιστική ιδέα της Samsara. Σύμφωνα με αυτή, αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο μόνο μέσω των συναισθηματικών ερεθισμάτων που δημιουργεί ο εγκέφαλός μας γι’ αυτόν και που δημιουργούνται από τις προσωπικές μας επιθυμίες. Όπως λέει και ο Μορφέας στον Νίο, ο κόσμος που βλέπει δεν είναι τίποτα άλλο από …“electrical  signals interpreted by your brain (…) a prison for your mind.”

Σκηνή από την ταινία με αναφορές στον βουδισμό

Επίλογος

Η τετραλογία των αδελφών Wachowski απέκτησε πολλούς φανατικούς οπαδούς. Το Μάτριξ κατάφερε να αγγίξει ή καλύτερα να “παίξει” με πολλές ανθρώπινες ανησυχίες με πάρα πολύ μεγάλη επιτυχία. Αναζωπύρωσε φιλοσοφικές συζητήσεις για το αν τελικά είμαστε άβουλα πιόνια ή ενεργοί πολίτες, για το αν ψευδώς έχουμε την αίσθηση της ελευθερίας ή αν γράφουμε οι ίδιοι το σενάριο της ζωής μας.

Η ειρωνεία είναι ότι και η ίδια η ταινία πέφτει θύμα της ιδεολογίας που παρουσιάζει.

Ένας θεατής που παρακολουθεί το Μάτριξ, είναι καθισμένος σε μια σκοτεινή αίθουσα χωρίς να κοιτάζει τριγύρω του, πλήρως αφοσιωμένος στο έργο που παρακολουθεί να προβάλλεται σε έναν τοίχο μπροστά του και που προέρχεται από μια πηγή φωτός από πίσω του, τον κινηματογραφικό προβολέα. Βιώνει δηλαδή την ίδια εμπειρία με τους σιδηροδέσμιους στο σπήλαιο που ανέφερε στην αλληγορία του ο Πλάτωνας.

Όποιος υποστηρίζει ότι ζούμε σε μια εικονική πραγματικότητα, σίγουρα δεν θα αλλάξει τον κόσμο καθισμένος μπροστά σε μια οθόνη υπολογιστή ή παρακολουθώντας ταινίες σε μια σκοτεινή αίθουσα κινηματογράφου.


Πηγές

Descartes: The Philosophical Writings of Descartes, translated by John Cottingham, Robert Stoothoff, Dugald Murdoch, Cambridge University Press, 1984.

Myriam Diocaretz and Stefan Herbrechter: The Matrix in Theory, Editions Rodopi, 2006.

Jean Baudrillard: Simulacra and Simulation, Trans. Sheila Fariar Glaser and  Ann Arbor, University of Michigan Press, 1994.

Glenn Yeffeth: Taking the Red Pill: Science, Philosophy and Religion in

The Matrix, Harmondsworth, Penguin, 2003.

William Irwin: The Matrix and Philosophy, Chicago and La Salle: Open Court, 2002.

Plato: The complete Plato, translated by Benjamin Jowett (e-book), University of Adelaide, Australia, 2007.

Αφήστε μια απάντηση

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ