Ανταρκτική: status quo και γεωπολιτική στον πάγο

Η Ανταρκτική δεν ανήκει σε κανένα κράτος, προστατεύεται από διεθνείς συνθήκες και στο έδαφός της δραστηριοποιούνται αποκλειστικά επιστήμονες. Ωστόσο η παρούσα κατάσταση κινδυνεύει να αλλάξει στο προσεχές μέλλον. Οι φυσικοί πόροι που βρίσκονται στο υπέδαφός της προκαλούν την έριδα μεταξύ κρατών που εποφθαλμιούν για να τους αξιοποιήσουν.

W. Bulach, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Περιεχόμενα


Γεωγραφία

Η Ανταρκτική έχει έκταση 14 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, ίση με μιάμιση φορά αυτή της Ευρώπης. Τον χειμώνα δε που αυξάνεται η επιφάνεια του πάγου η έκτασή της φτάνει τα 30 εκατομμύρια km².

Απέχει 1.200 χιλιόμετρα από την Ushuaia στην Αργεντινή και την Punta Arenas στη Χιλή, 3.200 χλμ. απο το Hobart στην Ταζμανία (Αυστραλία) και 3.800 χλμ. από το Cape Town στη Νότια Αφρική.

Το σύνολό της καλύπτεται από πάγο με βάθος που φτάνει τα 4 χιλιόμετρα. Έτσι η Ανταρκτική διαθέτει παγκοσμίως το 80% των αποθεμάτων σε πόσιμο νερό σε μορφή πάγου.

Τους πιο θερμούς μήνες (Ιανουάριο-Φεβρουάριο) η θερμοκρασία φτάνει τους -20° C και τον υπόλοιπο χρόνο τους -60° C.

Λόγω των ακραίων καιρικών συνθηκών που επικρατούν δεν κατοικήθηκε ποτέ και η λιγοστή ανθρώπινη παρουσία αποτελείται εξολοκλήρου από επιστημονικό προσωπικό.

Η πανίδα περιλαμβάνει κυρίως αυτοκρατορικούς πιγκουίνους και φώκιες.

Ιστορία

Η Ανταρκτική ήταν η τελευταία ήπειρος που εξερευνήθηκε.

Ο Βρετανός James Cook (1728-1779) ήταν ο πρώτος που κατάφερε να κάνει τον περίπλου της μεταξύ 1772 και 1775. Όμως λόγω των δυσχερών καιρικών συνθηκών δεν κατάφερε ποτέ να βάλει το πόδι του στην παγωμένη ήπειρο. Έκτοτε πλειάδα εξερευνητών συναγωνίστηκαν για να την κατακτήσουν.

Τρεις αποστολές ερίζουν για τα πρωτεία, όλες το 1820. Του Ρώσου Fabian Gottlieb von Bellingshausen, του Βρετανού Edward Bransfield και του Αμερικανού Nathaniel Palmer.

Το 1911 ο Νορβηγός Roald Engelbregt Gravning Amundsen προσέγγισε πρώτος τον Νότιο Πόλο που απέχει 1.300 χλμ. από την ακτογραμμή.

Εδαφικές διεκδικήσεις στην Ανταρκτική

Πολλές είναι οι χώρες που διεκδικούν την κυριότητα μέρους της Ανταρκτικής.

Αργεντινή και Χιλή ισχυρίζονται ότι υποθαλάσσια η παγωμένη ήπειρος αποτελεί προέκταση των ηπειρωτικών τους περιθωρίων.

Μεγάλη Βρετανία, Νορβηγία, Αυστραλία, Γαλλία και Νέα Ζηλανδία ισχυρίζονται ότι έχουν ορισμένη εδαφική κυριότητα αφού ήταν πρώτες στην εξερευνητική κούρσα του 19ου αιώνα.

Το μοναδικό μέρος στην Ανταρκτική που δεν διεκδικείται από καμιά χώρα ονομάζεται Marie Byrd και βρίσκεται στο δυτικό κομμάτι της.

Μέχρι στιγμής, η επιστημονική κοινότητα κατάφερε να ασκήσει πίεση σε όλες τις εμπλεκόμενες χώρες και να επιτύχει να παραμείνει ένα μέρος αποκλειστικά δεσμευμένο για χάρη της επιστημονικής έρευνας.

Διεθνείς συμφωνίες

Το 1959 τα 7 κράτη που έχουν εδαφικές διεκδικήσεις στην Ανταρκτική, μαζί με τη Νότια Αφρική λόγω εγγύτητας και το Βέλγιο, την Ιαπωνία, τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και τη Σοβιετική Ένωση που διατηρούσαν επιστημονικές ομάδες in situ, παίρνουν μέρος σε διαπραγματεύσεις για το τι μέλλει γενέσθαι. Οι 12 χώρες υπογράφουν στην Ουάσινγκτον την 1η Δεκεμβρίου 1959 τη Συνθήκη της Ανταρκτικής που παύει κάθε αξίωση για εδαφικές διεκδικήσεις πέραν του 60ου παραλλήλου χωρίς όμως να απαγορεύει ρητά κάποια μελλοντική αλλαγή στο status quo. Επίσης απαγορεύει τη στρατικοποίηση της Ανταρκτικής καθώς και τη διενέργεια πυρηνικών δοκιμών και την αποθήκευση ραδιενεργών αποβλήτων. Πρόκειται για μια τεράστια νίκη της επιστημονικής κοινότητας. Η διοίκηση της Ανταρκτικής τίθεται κάτω από την επίβλεψη των συμβαλλόμενων μερών που συνεδριάζουν μία φορά το χρόνο. Το 2021 το συμβούλιο αυτό έφτασε να απαρτίζεται από 54 μέλη.

Στις 20 Μαΐου του 1980 υπογράφηκε στην Καμπέρα η Σύμβαση περί της διατήρησης της θαλάσσιας πανίδας και χλωρίδας της Ανταρκτικής που προστατεύει το οικοσύστημα από κάθε μορφή εκμετάλλευσης.

Στις 4 Οκτωβρίου του 1991 υπογράφηκε στη Μαδρίτη το Πρωτόκολλο της περιβαλλοντικής προστασίας της Αρκτικής. Ανακηρύχθηκε προστατευόμενη περιοχή αφιερωμένη στην ειρήνη και την επιστήμη.

W. Bulach, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Επιστημονικές έρευνες στην Ανταρκτική

Στην Ανταρκτική οι επιστημονικές βάσεις διάφορων χωρών αριθμούν τις 80.

Μελετώνται:

  • η γεωλογία των πετρωμάτων
  • η παλαιοκλιματολογία
  • η πανίδα και η χλωρίδα
  • η ατμόσφαιρα
  • οι επιπτώσεις των ηλιακών καταιγίδων στην ατμόσφαιρα της Γης

Το 2004 μια γαλλοϊταλική επιστημονική ομάδα κατάφερε να φέρει στην επιφάνεια ένα καρότο πάγου (δείγμα κυλινδρικού σχήματος από τη διάτρηση του πάγου) μήκους 3 χιλιομέτρων. Οι φυσαλίδες του αέρα που είχαν παγιδευτεί στον πάγο επέτρεψαν στους επιστήμονες να μελετήσουν το κλίμα για μια περίοδο 800.000 χρόνων.

Οι κίνδυνοι ανατροπής του status quo

Η Ανταρκτική κινδυνεύει ανά πάσα στιγμή να παύσει να είναι ένας τόπος αποκλειστικά αφιερωμένος στην επιστήμη. Είναι γνωστό ότι βρίσκονται μεγάλα αποθέματα μεταλλευμάτων και υδρογονανθράκων. Το Πρωτόκολλο της Μαδρίτης του 1991 απαγορεύει κάθε εμπορική εκμετάλλευση. Όμως οι ισορροπίες και οι συσχετισμοί των συμμαχιών που έχουν αποτρέψει μέχρι σήμερα τις εδαφικές διεκδικήσεις κρατών είναι πολύ εύθραυστες και μπορούν ανά πάσα στιγμή να αλλάξουν. Η Κίνα προβάλλει ως ο κυριότερος παίκτης που αποβλέπει στην αποσταθεροποίηση του σημερινού καθεστώτος για να αποκομίσει γεωστρατηγικά οφέλη από την πραγματοποίηση εξορύξεων. Διαθέτει 4 επιστημονικές βάσεις ενώ κατασκευάζει άλλη μία, και έχει 2 παγοθραυστικά ετοιμάζοντας ένα τρίτο πυρηνοκίνητο.

Τα πρωτόκολλα και οι συνθήκες μπορούν ανά πάσα στιγμή να παύσουν να ισχύουν. Ο κίνδυνος είναι υπαρκτός παρά το γεγονός ότι για να αναιρεθεί η Συνθήκη της Ανταρκτικής χρειάζεται να συναινέσουν ομόφωνα καί οι 29 χώρες που έχουν δικαίωμα ψήφου.

Οι ιδιωτικές εταιρείες είναι άλλος ένας παράγοντας που απειλεί να ανατρέψει το status quo. Κατά καιρούς δημοσιεύονται άρθρα με την πρόθεση του ιδιωτικού τομέα να αξιοποιήσει εμπορικά το πόσιμο νερό από παγόβουνα για να καλύψει μελλοντικές ελλείψεις σε άνυδρες περιοχές λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Τέλος, ένας επιπλέον κίνδυνος για την Ανταρκτική είναι ο ολοένα αυξανόμενος τουρισμός κυρίως από κρουαζιερόπλοια. Τα τελευταία 30 χρόνια ο αριθμός των τουριστών έχει εκτοξευτεί από 3.000 το 1990 σε 74.000 το 2021.

amanderson2, CC BY 2.0, via Wikimedia Commons

Αφήστε μια απάντηση

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ