Το Σατυρικόν είναι σίγουρα από τις πιο περίεργες και ριψοκίνδυνες ταινίες του Federico Fellini. Ο τρόπος που είναι γυρισμένη και το περιεχόμενό της διχάζουν το κοινό. Ορισμένοι πιστεύουν ότι είναι αριστούργημα και άλλοι ότι γίνεται πολύς ντόρος για το τίποτα. Σίγουρα όμως καί οι μεν καί οι δε, δεν μένουν ατάραχοι από την σκηνοθετική ματιά του Fellini.
Για να κατανοήσουμε το ομολογουμένως παράτολμο της ταινίας πρέπει να ανατρέξουμε στο παρελθόν, στην χρονική περίοδο των γυρισμάτων και στην εποχή στην οποία αναφέρεται.
Το 1969 που βγήκε η ταινία, ήταν εποχή αμφισβήτησης. Είχε ήδη προηγηθεί ο Μάης του ’68, ορόσημο και σημείο αναφοράς της άρνησης των νέων να συμπορευθούν με τα όσα συνέβαιναν γύρω τους. Έτσι η σεξουαλική απελευθέρωση που δεν γνωρίζει φραγμούς λόγω προκαταλήψεων και μετάδοσης νόσων (AIDS) είναι εμφανής στο Σατυρικόν. Είναι ένα από τα στοιχεία που γεφυρώνουν την ταινία με την σύγχρονη εποχή.
Ο Fellini εμπνεύστηκε την ταινία από το Σατυρικόν του Πετρώνιου, που γράφτηκε την εποχή του Ρωμαίου αυτοκράτορα Νέρωνα κάπου το 60 μ.Χ.. Έτσι ο φακός του σκηνοθέτη διακατέχεται από μια κριτική ματιά του μακρινού παρελθόντος, παρελθόν το οποίο δεν είναι σε απόψεις τόσο απόμακρο από το παρόν.
Το έργο του Πετρώνιου χάθηκε και ανακαλύφθηκε στο τέλος του Μεσαίωνα ελλιπές. Από το κείμενο που διασώζεται δεν μπορεί να καθοριστεί το βασικό νόημα του έργου, μόνο αποσπασματικές ιστορίες δύο νέων μποέμ που βιώνουν καταστάσεις και εμπειρίες με γνώμονα την ικανοποίηση των σεξουαλικών τους ορέξεων.
Πιστή στο έργο, η ταινία δεν έχει αρχή και τέλος, μονάχα ημιτελή επεισόδια. Το άρρωστο μυαλό του Νέρωνα και η εποχή του είναι άριστα εκφρασμένα μέσα από τις πράξεις και τα λόγια των πρωταγωνιστών, του Ενκόλπιου και του Ασίλτους. Κάθε διαστροφή σεξουαλική και μη είναι παρούσα καί στην ταινία.
Σημαντικό στοιχείο της ταινίας είναι η διαρκής εμφάνιση ανθρώπων με νοητικές ή σωματικές αναπηρίες. Είναι κάτι παρόμοιο με την ταινία Freaks του Tod Browning το 1932. Αρχικά προξενεί οργή το γεγονός ότι ο Fellini χρησιμοποιεί αυτού του είδους την σημειολογία για να εκφράσει την “ιδεολογική αναπηρία” εκείνης της εποχής. Όμως και σ’ αυτό το σημείο ο σκηνοθέτης δεν κάνει τίποτα άλλο απ’ το να βασίζεται σε ιστορικά στοιχεία.
Είναι ιστορικά καταγεγραμμένο ότι ο Νέρωνας είχε ιδιαίτερη προτίμηση και περιβαλλόταν από ανθρώπους με διαφορετική σωματική διάπλαση. Ίσως χρειαζόταν να νιώθει μ’ αυτόν τον τρόπο την “ανωτερότητα” του δικού του “φυσιολογικού” σώματος. Ματαίως βέβαια και λανθασμένα, αφού είναι γνωστές οι ψυχικές διαταραχές του. Ο ασταθής του χαρακτήρας τον έστρεψε και εναντίον του Πετρώνιου, ο οποίος αφού χάρισε την ελευθερία στους σκλάβους του, αυτοκτόνησε.
Ο Fellini του αποδίδει φόρο τιμής στο μέσο της ταινίας, σε μια σκηνή όπου ένας ευγενής πράττει ακριβώς το ίδιο. Είναι και η μοναδική στιγμή που γαλήνη κυριεύει την εικόνα και που δεν εκφράζεται αλαζονεία και ηθική σήψη.
Το Σατυρικόν του Fellini είναι δύσκολη και παράτολμη ταινία. Σίγουρα πετυχαίνει τον στόχο της αφού με διαδοχικά πλάνα, μία των πρωταγωνιστών και μία του περίγυρού τους, τοποθετεί τον θεατή στη μέση και τον μεταφέρει σε έναν ζοφερό κόσμο που δεν μπορεί να ταυτιστεί. Είναι φυσικό λοιπόν να αποστασιοποιείται και να νιώθει απέχθεια γι’ αυτόν τον όχι και τόσο φανταστικό τρόπο ζωής που παρουσιάζει ο Fellini.
Γι’ αυτό ο θεατής οφείλει να οπλιστεί με υπομονή. Δεν πρέπει να περιμένει να δει ένα έργο γυρισμένο με βάση τον πεπατημένο σκηνοθετικό δρόμο του ακαδημαϊκού κινηματογράφου. Το Σατυρικόν είναι φτιαγμένο για να απο…γοητεύσει τον θεατή με αυτό που βλέπει.