Η Κρήτη κατοικήθηκε για πρώτη φορά τη νεολιθική εποχή γύρω στο 7000 π.Χ., οργανωμένοι οικισμοί όμως κάνουν την εμφάνισή τους μετά το 3000 π.Χ. οπότε και αρχίζει ο Μινωικός Πολιτισμός.
Η απουσία οχυρωματικών τειχών φανερώνει ότι οι Μινωίτες δεν αισθάνονταν ότι υφίσταντο καμιά ιδιαίτερη απειλή από τους γείτονές τους. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν και πινακίδες πηλού με τη μινωική ιερογλυφική γραφή, τη λεγόμενη Γραμμική Α που δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί μέχρι σήμερα. Ήταν ο πρόδρομος της Γραμμικής γραφής Β που χρησιμοποιήθηκε στη Μυκηναϊκή Περίοδο και αποκρυπτογραφήθηκε το 1952 από τον Άγγλο αρχιτέκτονα Μάικλ Βέντρις (1922-1956).
- Προανακτορική περίοδος (3000-1900 π.Χ.)
- Παλαιοανακτορική περίοδος (1900-1700 π.Χ.)
ανέγερση των ανακτόρων στην Κνωσό, τη Φαιστό, τα Μάλια και τη Ζάκρο
- Νεοανακτορική περίοδος (1700-1490 π.Χ.)
- Μετανακτορική περίοδος (1490-1075 π.Χ.)
Ο Μινωικός πολιτισμός άκμασε την Εποχή του Χαλκού, μεταξύ 3000 και 1700 π.Χ. και ακολούθησε φθίνουσα πορεία μετά το 1610 π.Χ. που εξερράγη το ηφαίστειο της Θήρας (Σαντορίνης). Ωστόσο η έκρηξη του ηφαιστείου και το τσουνάμι 15-30 μέτρων που έπληξε την ενδοχώρα της Κρήτης που απέχει μόλις 135 χλμ. δεν ήταν ο μόνος λόγος που οδήγησε τον Μινωικό πολιτισμό στο ναδίρ του (≈1100 π.Χ.). Οι καταστροφές ήταν αναμφίβολα ανυπολόγιστες αφού διαλύθηκαν όλες οι υποδομές σε λιμάνια και παραθαλάσσιες πόλεις, ιδίως για έναν πολιτισμό που είχε αναπτύξει σε εξαιρετικό βαθμό το εμπόριο και την εξαγωγή προϊόντων. Πρέπει να συνυπολογιστεί και ο αντίκτυπος στην ψυχολογία των πολιτών οι οποίοι ήταν βαθειά θρησκευόμενοι. Τα αρχαιολογικά ευρήματα όμως δείχνουν ότι η παρακμή δεν επήλθε ακαριαία. Οι Μινωίτες ορθοπόδησαν και συνέχισαν να κυριαρχούν στην ανατολική Μεσόγειο για τουλάχιστον 150 χρόνια μετά την έκρηξη. Τελευταίες μελέτες δείχνουν ότι η φθορά επήλθε σταδιακά λόγω συχνών σεισμών που κατέστρεψαν τις υδρευτικές υποδομές τους. Υποστηρίζεται επίσης ότι τα μεγάλα ποσοστά διοξειδίου του θείου που απελευθερώθηκαν στην ατμόσφαιρα μετά την έκρηξη επηρέασαν καταλυτικά το κλίμα. Η θερμοκρασία έπεσε 1-2 βαθμούς Κελσίου, με αποτέλεσμα να μειωθούν οι σοδειές και ως επακόλουθο να πληγεί η οικονομία του νησιού.
Κατά τη διάρκεια της Προανακτορικής περιόδου (3ο00-1900 π.Χ) οι Μινωίτες αρχίζουν να αναπτύσσουν το υδρευτικό τους σύστημα. Σταδιακά θα γίνει ο μοχλός ανάπτυξης του Μινωικού πολιτισμού και θα φτάσει στο απόγειό του με την κατασκευή υδραγωγείων, συστημάτων φιλτραρίσματος, δεξαμενών για την κατεύθυνση του βρόχινου νερού σε γεωργικές καλλιέργειες, πήλινων αγωγών αποχέτευσης, πηγαδιών και σιντριβανιών. Τα επιτεύγματα αυτά είναι ακόμη εμφανή στο μνημειώδες Παλάτι της Κνωσού (≈1700 π.Χ.), που πήρε το όνομά του από τον βασιλιά Μίνωα, και συντέλεσαν στην ανάδειξη του μινωικού πολιτισμού ως τον πρώτο και πιο εξελιγμένο επί ευρωπαϊκού εδάφους. Είναι απορίας άξιο το γεγονός ότι ενώ η τεχνογνωσία του υδρευτικού συστήματος των Μινωιτών υιοθετήθηκε από τους Μυκηναίους και αργότερα από τους Ρωμαίους, παρά ταύτα πολλές ευρωπαϊκές και αμερικανικές πρωτεύουσες δεν διέθεταν ανάλογες υποδομές μέχρι πρόσφατα (μέσα του 19ου αιώνα)!
Ο ταύρος είχε ιδιαίτερη θέση στον Μινωικό πολιτισμό. Θεωρούταν ιερό ζώο και ήταν αναπόσπαστο κομμάτι ιεροτελεστιών όπου συνήθιζαν να το θυσιάζουν. Εξ ου και τα αναρίθμητα αντικείμενα σε μορφή ταύρου που έχουν ανασκαφεί. Ο συμβολισμός πίσω από τη χρήση του ταύρου είναι προφανής. Η τιθάσευση του άγριου ζώου σήμαινε την επιβολή του ανθρώπου στη φύση, την επιβολή της τάξης σε έναν άγριο κόσμο. Πέρα από τον ρόλο του ταύρου στις θρησκευτικές τελετές, είχε επίσης σημαίνουσα θέση και στην ψυχαγωγία. Τα Ταυροκαθάψια ήταν ένα αθλητικό γεγονός κατά το οποίο ο αθλητής άρπαζε τον ταύρο από τα κέρατα, πατούσε με τα πόδια στην πλάτη του και στη συνέχεια με σάλτο προσγειωνόταν στο έδαφος όρθιος. Παρόμοιοι αγώνες γίνονται και σήμερα στην Ισπανία.
Τα τελευταία χρόνια μελέτες ερευνητών έχουν αναδείξει τη στενή σχέση που διατηρούσαν οι Μινωίτες με τους Αιγυπτίους, όχι μόνο στις εμπορικές συναλλαγές αλλά και στις τέχνες. Συγκρίνοντας τοιχογραφίες είναι εμφανές ότι οι δύο κυρίαρχοι πολιτισμοί της Μεσογείου εκείνης της περιόδου είχαν πολλά κοινά στοιχεία όσον αφορά την απεικόνιση του άνδρα και την έννοια της ομορφιάς. Το ανδρικό σώμα στις μινωικές τοιχογραφίες δίνει έμφαση στην αρρενωπότητα. Είναι πάντα νεαρής ηλικίας σε άριστη φυσική κατάσταση. Οι γάμπες είναι σφριγηλές και γραμμωμένες. Το στήθος είναι θαλερό, μυώδες και σε συνδυασμό με την εξαιρετικά λεπτή μέση τονίζει τη ρωμαλεότητα του άνδρα. Τέλος μια ευμεγέθης θήκη για τα γεννητικά όργανα αναδεικνύει τον ανδρισμό. Οι άνδρες και τα νεαρά αγόρια απεικονίζονται πάντα σε σκηνές κυνηγιού ή αθλητικών δραστηριοτήτων.
Στον αντίποδα του άνδρα κυνηγού-αθλητή, η γυναίκα στον μινωικό πολιτισμό είχε το ρόλο της μητέρας και της οικοκυράς. Η θηλυκότητα τονιζόταν με στρογγυλούς γοφούς, λεπτή μέση και μεγάλο στήθος με ακάλυπτους μαστούς. Η απεικόνιση των γυναικών στον μινωικό πολιτισμό διέφερε από αυτή του αιγυπτιακού. Ενώ στην Αίγυπτο η γυναίκα εμφανίζεται πολύ συχνά δίπλα στον άνδρα και ορισμένες φορές τον ακουμπά στοργικά δείχνοντας έτσι τον αμοιβαίο σεβασμό που διέπνεε τη σχέση του ζεύγους, στις μινωικές τοιχογραφίες δεν υπάρχει το παραμικρό στοιχείο που να υπαινίσσεται τρυφερότητα ανάμεσα στα δύο φύλα.
Οι Μινωίτες χρησιμοποιούσαν το δεκαδικό σύστημα μέτρησης (βάση το 10). Το δανείστηκαν από τους Αιγυπτίους, και μετέπειτα το υιοθέτησαν καί οι Μυκηναίοι. Η διαφορά με τους Αιγύπτιους έγκειται στο γεγονός ότι έγραφαν τα νούμερα ξεκινώντας από τη μεγαλύτερη αξία φτάνοντας προοδευτικά στη μονάδα, όπως ακριβώς κάνουμε και σήμερα.
Δυστυχώς δεν σώζεται κάποιο εύρημα που να μαρτυρά ότι οι Μινωίτες χρησιμοποιούσαν τους αριθμούς για να μελετήσουν τη σχέση μεταξύ τους όπως έκαναν στην Μεσοποταμία και την Αίγυπτο. Οι μαθηματικές πράξεις “φαίνεται” να γίνονταν μόνο στο πλαίσιο του υπολογισμού στις εμπορικές συναλλαγές. Πρέπει να τονιστεί η λέξη “φαίνεται” γιατί οι ερευνητές δεν είναι απολύτως σίγουροι. Δεν έχουν αποδείξεις μιας και οι Μινωίτες κατέγραφαν τις πράξεις σε πίνακες πηλού τον οποίο όμως δεν έψηναν ώστε να σκληρύνει. Ήταν ένας προσωρινός τρόπος καταγραφής που στη συνέχεια μετέφεραν σε πάπυρο για να αρχειοθετηθεί επισήμως. Ενώ όμως η υφή του παπύρου έμεινε αναλλοίωτη ανά τους αιώνες στην Αίγυπτο επειδή επικρατούσαν οι κατάλληλες κλιματολογικές συνθήκες για τη διατήρησή του, δεν συνέβη το ίδιο και στην Κρήτη με αποτέλεσμα να καταστραφεί οτιδήποτε είχε καταγραφεί σε πάπυρο. Ευτυχώς διασώθηκαν αρκετές πήλινες πινακίδες που ψήθηκαν λόγω των πυρκαγιών που κατέστρεψαν το Παλάτι της Κνωσού.
(περισσότερα για τον Μινωικό Πολιτισμό και το σύστημα μέτρησης που χρησιμοποιούσαν εδώ)
Πηγές
Robert Kaplan, The Nothing That Is: A Natural History of Zero, Oxford University Press, 1999.
Dirk J. Struik, Minoan and Mycenaean Numerals, Massachusetts Institute of Technology-Cambridge, 1982.
Arthur Evans, The Palace of Minos: A Comparative Account of the Successive Stages of Early Cretan Civilization as Illustrated by the Discoveries at Knossos, London: Macmillan and Co., 1921.
Alexander J. MacGillivray, “Labyrinths and Bull-Leapers.” Archaeology 53 (2000): 53-55.
Dialynas E., A. Lyrintzis, and A. N. Angelakis, Historical Development of Water Supply of Iraklio City, Greece, Water and Wastewater technologies in Ancient civilizations, International Water Association (IWA), Heraklion, Greece, 2006.
