Χειραγώγηση και διαφθορά στην αρχαία Αθήνα

Η παιδεία των πολιτών και η ορθή ενημέρωσή τους από τις κυβερνήσεις τους είναι άρρηκτα συνυφασμένες με την εύρυθμη λειτουργία ενός κράτους.

Η χειραγώγηση και η διαφθορά του δήμου (λαού) στην αρχαία Αθήνα, απασχόλησε τόσο τους υπέρμαχους της δημοκρατίας όσο και τους υποστηρικτές της ολιγαρχίας, υπό διαφορετική οπτική όμως για κάθε παράταξη.

Οι μεν αντί-δημοκρατικοί εστίαζαν στο γεγονός ότι ο όχλος μπορεί εύκολα να παραπλανηθεί, αναφέροντας ως δυνητικά επικίνδυνα τα ιδιοτελή κίνητρα του κάθε πολίτη.

Οι δε δημοκρατικοί έκρουαν τον κώδωνα του κινδύνου για τους αριστοκράτες, που μπορούσαν με τα οικονομικά μέσα που διέθεταν να διαφθείρουν την κοινή γνώμη και να την αποπροσανατολίσουν, αναδεικνύοντας τα ιδιοτελή κίνητρα των πλουσίων.

Η Πνύκα στην Ακρόπολη όπου λάμβαναν χώρα οι συνελεύσεις της Εκκλησίας του Δήμου

Ο Δημοσθένης στο λόγο του Περί ατελείας προς Λεπτίνην (354 π.Χ.), παραδέχεται ότι σε ορισμένες περιπτώσεις είναι εύκολο να παραπλανηθεί ο λαός: “τὸ ῥᾳδίως ἐξαπατᾶσθαι τὸν δῆμον“. Ο Πλάτωνας και ο Αριστοτέλης αναφέρθηκαν εκτενώς στον κίνδυνο αποσταθεροποίησης του πολιτεύματος λόγω ελλιπής μόρφωσης των πολιτών. Ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά, συχνά υπαινίσσεται ή δηλώνει απροκάλυπτα, ότι ο δήμος έχει χαμηλό διανοητικό επίπεδο λόγω έλλειψης παιδείας,  γεγονός που τον καθιστά έρμαιο των δημαγωγών που με ευκολία μπορούν να τον στρέψουν εναντίον ακόμα και των δικών του συμφερόντων.

Στις Ικέτιδες (420 π.Χ.) του Ευριπίδη, ένας αγγελιοφόρος από τη Θήβα εξηγεί γιατί η δημοκρατία είναι υποδεέστερη της μοναρχίας εξαιτίας της χειραγώγησης των μαζών. Ακόμα και ο Ηρόδοτος, υπέρμαχος του δημοκρατικού πολιτεύματος, εξέφρασε τις ίδιες ανησυχίες. Αναφερόμενος στην απόφαση της Εκκλησίας του Δήμου να στείλει στράτευμα για τη στήριξη της Ιωνικής Επανάστασης (499 π.Χ.) εναντίον των Περσών, και αντιπαραβάλλοντάς την με την άρνηση για βοήθεια από τον βασιλιά της Σπάρτης Κλεομένη, σημειώνει ότι ήταν ευκολότερο να παραπλανηθούν πολλοί άνδρες παρά ένας. Ο Ίωνας ηγέτης Αρισταγόρας απέτυχε να ξεγελάσει έναν Σπαρτιάτη, αλλά κατάφερε να πείσει τριάντα χιλιάδες Αθηναίους:

πολλοὺς γὰρ οἶκε εἶναι εὐπετέστερον διαβάλλειν ἢ ἕνα, εἰ Κλεομένεα μὲν τὸν Λακεδαιμόνιον μοῦνον οὐκ οἷός τε ἐγένετο διαβάλλειν, τρεῖς δὲ μυριάδας Ἀθηναίων ἐποίησε τοῦτο.” (Ηρόδοτος, 5.97.2)

Κάλπη της Ηλιαίας

Η τάση που είχε ο δήμος να αντιμετωπίζει με φθόνο, και σε ορισμένες περιπτώσεις με προθέσεις εξόντωσης τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, αναφέρεται σε πολλά κείμενα. Στις Σφήκες (422 π.Χ.) του Αριστοφάνη, ο Φιλοκλέωνας, συμμετέχοντας σε ένα λαϊκό δικαστήριο, ανυπομονεί να ρίξει καταδικαστική ψήφο έχοντας ως κριτήριο τα αρνητικά συναισθήματα που τρέφει για τους εύπορους συμπολίτες του.

Το ταξικό μίσος θίγεται και από τον Πλούταρχο. Αναφέρει ως παράδειγμα τον εξοστρακισμό του Αριστείδη: “ἐξοστρακίζουσι τὸν Ἀριστείδην, ὄνομα τῷ φθόνῳ τῆς δόξης φόβον τυραννίδος θέμενοι“.

Ο Περικλής

Πολλές έντιμες προσωπικότητες καταστράφηκαν από τη διαβολή και το φθόνο. Ο Μιλτιάδης και ο Κίμωνας φυλακίστηκαν για χρέη. Ο Θεμιστοκλής εξορίστηκε ως εχθρός της πατρίδας του. Ο Αναξαγόρας αναγκάστηκε να φύγει από την Αθήνα, για να μην περάσει από δίκη για αθεΐα. Ο Φειδίας κατηγορήθηκε ότι καταχράστηκε χρήματα της πόλης.

Η άποψη ότι ο πλούτος διαφθείρει, ήταν ευρέως διαδεδομένη στην αρχαία Αθήνα, και η έκπτωση που μπορεί να κάνει ένα άτομο στις ηθικές του αξίες με κίνητρο τον πλουτισμό επισημάνθηκε από προσωπικότητες όλων των παρατάξεων, είτε είχαν δημοκρατικά είτε ολιγαρχικά φρονήματα.

Στον Γοργία του Πλάτωνα (≈380 π.Χ.), ο Σωκράτης αναφέρει ότι οι σκληρότερες ποινές στον Άδη, επιβάλλονται στους τυράννους και τους βασιλείς των πόλεων. Είναι εκείνοι που διαπράττουν τα σοβαρότερα αδικήματα, γιατί έχουν τη δυνατότητα λόγω θέσης να το κάνουν. “Οἶμαι δὲ καὶ τοὺς πολλοὺς εἶναι τούτων τῶν παραδειγμάτων ἐκ τυράννων καὶ βασιλέων καὶ δυναστῶν καὶ τὰ τῶν πόλεων πραξάντων γεγονότας· οὗτοι γὰρ διὰ τὴν ἐξουσίαν μέγιστα καὶ ἀνοσιώτατα ἁμαρτήματα ἁμαρτάνουσι.”

Οι Αθηναίοι είχαν απεριόριστη εμπιστοσύνη σε άτομα τα οποία θεωρούσαν αδιάφθορα. Ο Θουκυδίδης αναφέρεται στην τεράστια επιρροή που ασκούσε ο Περικλής στον δήμο, αποδίδοντάς τη αφενός στη διορατικότητα και το κύρος του, και αφετέρου στο γεγονός ότι θεωρούνταν “χρημάτων διαφανῶς ἀδωρότατος“, ασυγκίνητος στον χρηματισμό και τη διαφθορά.

Trivia

Ο George Washington, ο πρώτος Αμερικανός πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, στην αποχαιρετιστήρια ομιλία του (1796) αναφέρθηκε στο θέμα της παιδείας: “(…) in proportions as the structure of a government gives force to public opinion, it is essential that public opinion should be enlightened“.

Ο Κικέρων, Ρωμαίος ρήτορας και πολιτικός, στο βιβλίο του Pro Flacco (59 π.Χ.), χρησιμοποίησε τους Αθηναίους ως παράδειγμα προς αποφυγή. Το δημοκρατικό πολίτευμα αναφέρει, έγινε τροχοπέδη στη βελτίωση της λειτουργίας του κράτους. Οι αποφάσεις παίρνονταν από έναν αμόρφωτο όχλο.

Αφήστε μια απάντηση

εισάγετε το σχόλιό σας!
παρακαλώ εισάγετε το όνομά σας εδώ