Χαρακτήρες από τη μυθολογία και τη λογοτεχνία που μετατράπηκαν σε έννοιες: Σεξουαλικότητα
Η Θελεστίνα, με μια ιδιαίτερα αρνητική χροιά, έγινε το συνώνυμο της μάγισσας, της δαιμόνιας προξενήτρας/προαγωγού που διαφθείρει τους ερωτευμένους, και που χρησιμοποιεί αριστοτεχνικά τις δυνάμεις της για να εξάψει τον πόθο σε αδιακόρευτα κορίτσια.
Η Θελεστίνα είναι η πρωταγωνίστρια του ομώνυμου έργου “La Celestina” του Fernando de Rojas (Φερνάντο ντε Ρόχας, 1465-1541). Ο εναλλακτικός τίτλος του έργου είναι “Η Ιλαροτραγωδία του Καλίστο και της Μαλιβέας”. Εκδόθηκε στην Ισπανία το 1499 και απαρτίζεται ως επί το πλείστον από διαλόγους. Δεν υπάρχουν πολλές πληροφορίες για τον βίο του συγγραφέα. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι ο Rojas ήταν Εβραίος δικηγόρος και ότι “Η Θελεστίνα” ήταν το πρώτο αλλά και το τελευταίο έργο που συνέγραψε.
Περίληψη έργου
Ο Καλίστο, ένας νεαρός μεσοαστός, ερωτεύεται παράφορα την κόρη του Πλεμπόριο, τη Μαλιβέα. Η νεαρή όμως δεν ανταποκρίνεται και τον περιφρονεί. Τότε ο Καλίστο ακολουθεί τη συμβουλή του Σεμπρόνιο, του υπηρέτη του, και ζητά τη βοήθεια της Θελεστίνας, μιας μάγισσας, πρώην ιερόδουλης και νυν προαγωγού που κατέχει τα μυστικά του έρωτα. Η Θελεστίνα με μηχανορραφίες πείθει τη Μαλιβέα να άρει τις αντιρρήσεις της για τον Καλίστο. Ως αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες της, ο Καλίστο της χαρίζει μια χρυσή αλυσίδα. Στο άκουσμα του νέου οι δύο υπηρέτες του, ο Σεμπρόνιο και ο Πάρμενο, τρέχουν στο σπίτι της Θελεστίνας για να πάρουν μερίδιο από τα κέρδη. Όταν όμως εκείνη αρνείται, τη δολοφονούν. Λίγο αργότερα αιχμαλωτίζονται και εκτελούνται. Συντετριμμένος ο Καλίστο για το θάνατο των υπηρετών του, βρίσκει καταφύγιο στον κήπο της Μαλιβέας. Εκεί την πείθει να ενδώσει στον έρωτά του και χρησιμοποιώντας μια σκάλα ανεβαίνει στον πύργο που βρίσκεται η αγαπημένη του. Στην προσπάθειά του όμως να κατέβει, πέφτει και σκοτώνεται. Η θλίψη της Μαλιβέας είναι τόσο μεγάλη που αφού εκμυστηρεύεται στον πατέρα της τον έρωτά της για τον νεκρό Καλίστο, μπροστά στα έκπληκτα μάτια του πηδάει από τον πύργο και αυτοκτονεί.
Το πέρασμα από τον Μεσαίωνα στην Αναγέννηση
“Η Θελεστίνα” γράφτηκε κατά το χρονικό διάστημα που στην Ισπανία βασίλευε ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα, ένα ζευγάρι στη ζωή που σηματοδότησε και την ένωση των βασιλείων της Αραγωνίας και της Καστίλλης. Είναι σημαντικό να αναφερθούν τρία κοσμοϊστορικά γεγονότα που συνέβησαν κατά την περίοδο της βασιλείας τους και πιο συγκεκριμένα το 1492.
- Η ανακάλυψη της Αμερικής από τον Χριστόφορο Κολόμβο.
- Η κατάληψη της Γρανάδας: σηματοδοτεί τον τερματισμό της αραβικής παρουσίας στην Ιβηρική χερσόνησο και την ολοκληρωτική κυριαρχία της Ισπανίας. Η Γρανάδα βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Μαυριτανών από το 713 μ.Χ. (για 777 χρόνια).
- Η εκδίωξη των Εβραίων από την Ισπανία: με βασιλικό διάταγμα κάθε Εβραίος είχε την επιλογή είτε να ασπασθεί τον καθολικισμό και να παραμείνει σε ισπανικό έδαφος, είτε να εγκαταλείψει τη χώρα. Έτσι 50.000 βαπτίσθηκαν καθολικοί και παρέμειναν (ανάμεσά τους και ο συγγραφέας της “Θελεστίνας”, Φερνάντο ντε Ρόχας), 165.000 μετοίκησαν σε άλλες χώρες, και 20.000 πέθαναν στην προσπάθειά τους να διαφύγουν.
“Η Θελεστίνα” δημοσιεύθηκε σε μια περίοδο που χαρακτηρίζεται ως μεταβατική, ένα πέρασμα από την εποχή του Μεσαίωνα στην Αναγέννηση. Αμφότερες είναι παρούσες στο έργο. Ο Μεσαίωνας και ότι εκπροσωπεί εντοπίζεται στην ηθική. Ο άνθρωπος όφειλε να είναι ηθικός και να υπακούει απαρέγκλιτα στον Θεό και την εκκλησία. Δεν υπάρχει ελευθερία λόγου, πόσο μάλλον χώρος για ελευθεριάζων βίο. Έτσι φυσικό επακόλουθο για όσους παρεκκλίνουν είναι να υποστούν την τιμωρία, μια κάθαρση και μάλιστα ολοκληρωτική. Όσοι χαρακτήρες αμαρτάνουν, χωρίς καμία εξαίρεση, στο τέλος του έργου σκοτώνονται. Πρώτη απ’ όλους η μάγισσα Θελεστίνα που εκπροσωπεί το ανίερο. Έπειτα οι δύο υπηρέτες που δολοφονούν τη Θελεστίνα επειδή αρνήθηκε να μοιραστεί τα κέρδη που αποκόμισε, συλλαμβάνονται από την αστυνομία και εκτελούνται. Τέλος, τιμωρείται και το παράνομο ζευγάρι. Ο Καλίστο αφού αποπλανεί ερωτικά τη Μαλιβέα βρίσκει τραγικό θάνατο. Η δε Μαλιβέα ενδίδει στις σεξουαλικές ορέξεις του Καλίστο πριν ενωθούν με τα δεσμά του γάμου, και ως φυσικό επακόλουθο δεν μπορεί να μείνει ατιμώρητη. Η ίδια επιλέγει τη μοίρα της, την αυτοκτονία. Δεν έχει σημασία το γεγονός ότι επιλέγει την απονενοημένη πράξη λόγω της στεναχώριας για τον χαμό του αγαπημένου της. Γεγονός είναι ότι οι πράξεις της την οδηγούν σε ένα άδοξο και μακάβριο τέλος. Η ηθική του Μεσαίωνα δεν θα μπορούσε να της επιφυλάσσει ένα αίσιο τέλος. Άλλωστε ο πεσιμισμός είναι χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου.
Στον αντίποδα, υπάρχουν στη “Θελεστίνα” και στοιχεία που προμηνύουν τον ερχομό της Αναγέννησης. Αυτά είναι ο αισθησιασμός και η απόλαυση που βιώνει το ζεύγος Καλίστο και Μαλιβέας. Ακόμα κι αν τιμωρούνται για την επιλογή τους, παρουσιάζονται από μια ουμανιστική οπτική που τονίζει την ανθρώπινη αδυναμία. Ο ουμανισμός διατράνωνε την ελευθερία του ατόμου. Η περιέργεια για εξερεύνηση αχαρτογράφητων περιοχών, η απόκτηση νέων εμπειριών και η ανάδειξη καινοτόμων προσεγγίσεων ήταν ορισμένα στοιχεία που χαρακτήριζαν αυτήν την περίοδο. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Φερδινάνδος και η Ισαβέλλα, κατά τη διάρκεια της βασιλείας τους, ενθάρρυναν με μεγάλο ζήλο τους συγγραφείς να αναδείξουν τον λεγόμενο αναγεννησιακό ουμανισμό (1400-1650). Ο στείρος θρησκευτικός φανατισμός όπου η τιμωρία ήταν ο μόνος δρόμος συνέτισης των αμαρτωλών, έδινε τη θέση του στην εκπαίδευση ως μέσο για τη διάπλαση κριτικά σκεπτόμενων πολιτών.
Το κυνήγι μαγισσών
Η Θελεστίνα είναι η αρχέτυπη μορφή της μάγισσας. Είναι χαρακτήρας γεμάτος ζωή, φιλήδονη και έχει την εξαιρετική ικανότητα να ψυχολογεί τον περίγυρό της ώστε να μπορεί με τις αλχημείες της να πλανεύει τους αδαείς, χρησιμοποιώντας την απληστία, την σεξουαλική απόλαυση αλλά και τον αγνό έρωτα για να πετύχει το σκοπό της.
Υπήρχε η κοινή πεποίθηση ότι οι μάγισσες αντλούσαν τη δύναμή τους από τον διάολο στον οποίο δώριζαν την ψυχή τους. Μπορούσαν να γιατρέψουν αλλά και να προκαλέσουν αρρώστιες, να λύσουν ή να κάνουν ξόρκια, και να καθορίσουν την εξέλιξη γεγονότων. Κατά τον 16ο και τον 17ο αιώνα υπολογίζεται ότι στις περίφημες δίκες μαγισσών της Ιεράς Εξέτασης, δικάστηκαν 100.000-200.000 γυναίκες ως επί το πλείστον, και εξ αυτών θανατώθηκαν 50.000-80.000.
