Ολοένα και περισσότερο γίνονται αισθητές οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής ανά τον κόσμο με αποτέλεσμα η οικολογία και η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση να αυξάνονται για να σωθεί το οικοσύστημα και να αποτραπεί ένας μελλοντικός Αρμαγεδδώνας.
Κινήματα πολιτών, οργανισμοί και ορισμένα κράτη καταβάλλουν προσπάθειες ώστε να ελεγχθεί η καταστροφή που έχει συντελεστεί, να περιοριστούν οι επιπτώσεις και να αντιστραφεί η αυτοκαταστροφική ανθρώπινη δραστηριότητα στον πλανήτη.
Σε αυτές τους τις ενέργειες βασικό ρόλο παίζουν μετρήσιμοι δείκτες που φανερώνουν τις αιτίες του προβλήματος και τους τομείς που πρέπει να επέλθουν καινοτόμες αλλαγές σε πολιτικό επίπεδο.
Παρακάτω ακολουθούν βασικοί οικολογικοί δείκτες και η επεξήγησή τους.
Δείκτης εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα – Carbon emissions index
Οι χώρες με τις μεγαλύτερες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα είναι:
Όμως αυτές οι τιμές δεν είναι ακριβείς γιατί ορισμένες επιχειρήσεις έχουν μεταφέρει βιομηχανικές μονάδες (εργοστάσια) σε άλλες χώρες.
Όταν οι βιομηχανίες μετακινούνται σε τοποθεσίες χαμηλού κόστους και με άφθονη φθηνή εργασία, οι πόροι και η ενέργεια επίσης αναδιατάσσονται, γεγονός που οδηγεί στη μετεγκατάσταση ή στη λεγόμενη «διαρροή» των βιομηχανικών εκπομπών άνθρακα. Με λίγα λόγια βιομηχανίες και οι χώρες που έχουν την έδρα τους εξακολουθούν να ρυπαίνουν… αλλά σε μέρη εκτός των συνόρων τους. Ορισμένα παραδείγματα τέτοιων χωρών είναι η Γαλλία, οι ΗΠΑ και η Νορβηγία.
Η βιομηχανική μετεγκατάσταση ονομάζεται Industry relocation και η μετεγκατάσταση των ρύπων που εκλύουν ονομάζεται emission relocation.
Δείκτης απόδοσης της κλιματικής αλλαγής – Climate Change Performance Index
Ο δείκτης απόδοσης της κλιματικής αλλαγής δείχνει τις χώρες με την καλύτερη επίδοση όσον αφορά την ενεργειακή μετάβαση. Πρόκειται για ένα μείγμα κριτηρίων που λαμβάνει υπόψη σε ποσοστό:
40% τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου,
20% τις υπάρχουσες δομές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας,
20% την ενεργειακή κατανάλωση,
20% την κρατική περιβαλλοντική πολιτική.
Πρωταρχικός στόχος αυτού του δείκτη είναι να παρακολουθεί την πρόοδο κρατών ώστε να επιτευχθεί ο στόχος που συμφωνήθηκε στο Παρίσι για τον περιορισμό της ανόδου της θερμοκρασίας σε 1.5°C. Ο δείκτης απόδοσης της κλιματικής αλλαγής συλλέγει στοιχεία και κατατάσσει την πρόοδο 59 χωρών συν αυτών στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Πρώτη στην επίτευξη των στόχων είναι η Δανία η οποία τον Ιούνιο του 2022 υιοθέτησε έναν νέο φόρο στην εκπομπή διοξειδίου του άνθρακα. Σύμφωνα με τα στοιχεία η Δανία θα επιτύχει νωρίτερα την κλιματική της ουδετερότητα, δηλαδή την μετάβαση σε μια οικονομία με μηδενικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μέχρι το 2040 αντί για το 2050 που είχε θέσει ως στόχο.
Στη 2η θέση βρίσκεται η Σουηδία. Ωστόσο μετά τις τελευταίες εκλογές που ανέδειξαν μια συντηρητική κυβέρνηση η οποία κατήργησε το υπουργείο περιβάλλοντος, υπάρχει ο φόβος ότι οι περιβαλλοντικές προσπάθειες της Σουηδίας θα επιβραδυνθούν.
Στην 3η θέση βρίσκεται η Χιλή και στην 4η το Μαρόκο.
Η Ελλάδα βρίσκεται στην 24η θέση και η Κύπρος στην 35η.
Δείκτης περιβαλλοντικής απόδοσης – Environmental performance index
Στον δείκτη περιβαλλοντικής απόδοσης ως κριτήρια προσμετρώνται σε ποσοστό:
42% η ζωτικότητα του οικοσυστήματος
38% η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής
20% η περιβαλλοντική υγεία (υγιεινή, πόσιμο νερό, ποιότητα αέρα)
Η Δανία είναι πρώτη σε αυτόν τον δείκτη, μετά έρχονται το Λουξεμβούργο και η Ελβετία.
Σε αυτόν τον δείκτη όμως πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι σπάνιες γαίες και ορυκτά όπως το λίθιο, εξορύσσονται σε χώρες όπως η Κίνα, η Αυστραλία, η Χιλή, η Αργεντινή και η Βραζιλία, επιβαρύνοντας περιβαλλοντικά τις χώρες αυτές ώστε να καρπώνονται τα οφέλη ενός καθαρότερου αέρα οι πιο ανεπτυγμένες χώρες. Σπάνιες γαίες και ορυκτά χρησιμοποιούνται για παράδειγμα στα ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα. Στη συνέχεια τα ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα πωλούνται ευρέως σε πλούσιες χώρες, στις οποίες ναι μεν δεν ρυπαίνουν αλλά για την κατασκευή τους επιβαρύνονται οι χώρες στις οποίες εξορύσσονται οι σπάνιες γαίες και τα ορυκτά.
Δείκτης περιβαλλοντικού αποτυπώματος ανά χώρα – Ecological Footprint by country index
Ο δείκτης περιβαλλοντικού αποτυπώματος υπολογίζει την απαραίτητη γήινη επιφάνεια (χώρος) για την διαβίωση ενός ατόμου με βάση τον τρόπο ζωής του, δηλαδή:
- τις αγροτικές εκτάσεις που καλλιεργούνται για την διατροφή του,
- την υδάτινη περιοχή που χρειάζεται για την κατανάλωση ψαριών, και
- την αναγκαία δασική επιφάνεια για να αντισταθμίσει και να απορροφήσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που εκλύει η χώρα.
Πολλαπλασιάζοντας το οικολογικό αποτύπωμα ενός κατοίκου μιας χώρας με τον συνολικό της πληθυσμό βγαίνει το περιβαλλοντικό αποτύπωμα μιας χώρας.
Πρώτη στην κατάταξη είναι η Κίνα, μετά οι ΗΠΑ, η Ινδία, η Ρωσία, η Ιαπωνία, η Βραζιλία, η Ινδονησία, η Γερμανία, η Νότια Κορέα, το Μεξικό, ο Καναδάς, η Γαλλία.
Η Ελλάδα είναι 57η στην κατάταξη και η Κύπρος 147η σε σύνολο 185 χωρών.
Με τα σημερινά δεδομένα, το 85% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε χώρες που παρουσιάζουν οικολογικό έλλειμμα, δηλαδή καταναλώνουν και ρυπαίνουν περισσότερο από όσο μπορεί να αντέξει το οικοσύστημα της χώρας τους.
Δείκτης οικολογικού αποτυπώματος ανά άτομο – Ecological footprint per person index
Το Οικολογικό αποτύπωμα μιας χώρας (βλέπε παραπάνω) διαιρεμένο με το σύνολο του πληθυσμού της δίνει ως αποτέλεσμα το οικολογικό αποτύπωμα ανά άτομο. Σύμφωνα με στοιχεία ο πλανήτης έχει τη δυνατότητα να καλύψει τις ανάγκες ανά κάτοικο σε επιφάνεια που ισούται με 1,6 εκτάρια (1 εκτάριο=10.000 m²). Την αναγκαία επιφάνεια δηλαδή:
α) των αγροτικών εκτάσεων που καλλιεργούνται για την διατροφή του,
β) της υδάτινης περιοχής που χρειάζεται για την αναπαραγωγή των ψαριών που θα καταναλώσει, και
γ) την αναγκαία δασική επιφάνεια για να αντισταθμίσει και να απορροφήσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που εκλύει.
Οι πολίτες του Κατάρ κατέχουν τα αρνητικά πρωτεία με το μεγαλύτερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα με 14,3 εκτάρια ανά κάτοικο ενώ αυτοί στην Υεμένη το μικρότερο με 0,5 εκτάρια ανά κάτοικο.
Δείκτης οικολογικού ελλείμματος/πλεονάσματος – Ecological deficit/reserve index
Αυτός ο δείκτης φανερώνει αν το οικολογικό αποτύπωμα μιας χώρας είναι μεγαλύτερο από την βιοϊκανότητα της περιοχής που ζουν οι κάτοικοί της (έλλειμα) ή αν είναι μικρότερο (πλεόνασμα).
Στη λίστα επιδόσεων κρατών καλύτερη όλων με οικολογικό πλεόνασμα και βιοδυναμική που υπερβαίνει το οικολογικό της αποτύπωμα σε ποσοστό 4.810 % βρίσκεται η Γαλλική Γουιάνα.
Στον αντίποδα χειρότερη όλων είναι η Σιγκαπούρη με οικολογικό έλλειμμα αφού το οικολογικό της αποτύπωμα υπερβαίνει τη βιοδυναμική της σε ποσοστό 10.400 %.
Δείκτης βιοϊκανότητας ανά χώρα – Biocapacity by country index
Ο δείκτης βιοϊκανότητας μιας χώρας μετράει το φυσικό της κεφάλαιο, δηλαδή την έκταση που διαθέτει σε καλλιεργήσιμη γη και σε πνεύμονες πρασίνου για την απορρόφηση διοξειδίου του άνθρακα.
Σε σύνολο 185 χωρών πρώτη στην κατάταξη βρίσκεται η Βραζιλία, 2η η Κίνα, στην 3η οι ΗΠΑ.
Στην τελευταία θέση είναι τα Νησιά Κουκ.
Η Ελλάδα βρίσκεται στην 103η θέση και η Κύπρος στην 172η.
Δείκτης βιοϊκανότητας ανά άτομο – Biocapacity per person index
Αυτός ο δείκτης υπολογίζεται αν διαιρεθεί η βιοϊκανότητα μιας χώρας με το σύνολο του πληθυσμού της. Υπενθυμίζεται ότι ο πλανήτης έχει τη δυνατότητα να καλύψει τις ανάγκες ανά κάτοικο σε επιφάνεια που ισούται με 1,6 εκτάρια (1 εκτάριο=10.000 m²).
Πρώτη έρχεται η Γαλλική Γουιάνα με 92,1 εκτάρια ανά κάτοικο, 2ο το Σουρινάμ, 3η η Γουιάνα, 4ο το Γκαμπόν και 5ος ο Καναδάς.
Τελευταία σε σύνολο 185 χωρών βρίσκεται η Σιγκαπούρη με 0,1 εκτάρια ανά κάτοικο.
Η Ελλάδα είναι στην 103η και η Κύπρος στην 178η θέση.
Δείκτης ενεργειακής κατανάλωσης από ανανεώσιμες πηγές – Renewable energy consumption index
Η ενεργειακή κατανάλωση μιας χώρας δείχνει το ποσοστό που της αντιστοιχεί στη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Η Δανία ηγείται στον τομέα αξιοποίησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έχοντας τριπλασιάσει τα αιολικά της πάρκα τα τελευταία είκοσι χρόνια, με 6.000 επίγειες ανεμογεννήτριες από τις οποίες οι 500 σε θαλάσσια αιολικά πάρκα.
Στις συγκοινωνίες η Ελβετία έχει την πρωτοκαθεδρία με το πιο οικολογικό δίκτυο. Διαθέτει ένα πυκνό σιδηροδρομικό δίκτυο με μέσο όρο μετακίνησης ανά κάτοικο κάθε χρόνο τα 2.400 χλμ. Στην Ελβετία η μεταφορά προϊόντων γίνεται κατά 75% με το τρένο το οποίο κινείται χρησιμοποιώντας υδροηλεκτρική ενέργεια σε ποσοστό 90%.
Ευοίωνα παραδείγματα κλιματικής δράσης
Η Σουηδία το 2012 κατάφερε να παράγει το 50% της ενέργειας που καταναλώνει από ανανεώσιμες πηγές και μάλιστα 8 χρόνια νωρίτερα από τον προγραμματισμένο στόχο. Η παραγόμενη ενέργεια προέρχεται από ανεμογεννήτριες σε ποσοστό 16%, από υδροηλεκτρικά έργα 43% και πυρηνική ενέργεια 31%. Επίσης εκμεταλλεύτηκε τους φυσικούς της πόρους, κυρίως της βιοενέργειας (π.χ. υποπροϊόντα από τη βιώσιμη διαχείριση των δασών) αφού η Σουηδία καλύπτεται με δάση σε ποσοστό 69%.
Το 2007 στην Αφρική ξεκίνησε το μεγαλύτερο έργο αναδάσωσης με την ονομασία Μέγας Πράσινος Τοίχος (Great Green Wall). Εκτείνεται από την Αιθιοπία μέχρι την Σενεγάλη και έχει σκοπό να σταματήσει την επέκταση της ερήμου Σαχάρας στο Σαχέλ. Συμμετέχουν 11 χώρες: Τζιμπουτί, Ερυθραία, Αιθιοπία, Σουδάν, Τσαντ, Νίγηρας, Μάλι, Νιγηρία, Μπουρκίνα Φάσο, Μαυριτανία και Σενεγάλη, με την τελευταία να πρωτοστατεί. Το κόστος του προγράμματος ανέρχεται σε 2 δισεκατομμύρια δολάρια.
Στον τομέα της κρατικής οικολογικής πολιτικής δύο χώρες είναι οι πρωταθλήτριες: η Κόστα Ρίκα και το Μπουτάν. Η Κόστα Ρίκα παράγει ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές σε ποσοστό 99% (από υδροηλεκτρικά έργα 73,39%, από γεωθερμικές πηγές 13,84%, από ανεμογεννήτριες 12,12%). Η βιοποικιλότητά της προστατεύεται σε μεγάλο βαθμό και διαθέτει ακόμα και ειδικό δικαστικό σώμα όπου διευθετούνται υποθέσεις καταπάτησης του περιβάλλοντος. Το Μπουτάν είναι η πρώτη χώρα που έχει αρνητικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα χάρις στα δάση που καλύπτουν το 70% της επιφάνειάς του, απορροφώντας 3 φορές περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα από όσο εκπέμπει. Η βιολογική καλλιέργεια φτάνει το 80% και οι πλαστικές σακούλες έχουν απαγορευτεί από το 1999.
Στην Ισλανδία η παραγόμενη ενέργεια καλύπτεται 100% από υδροηλεκτρική (73%) και γεωθερμική ενέργεια (27%). Αξίζει να σημειωθεί ότι τα σπίτια θερμαίνονται με γεωθερμική ενέργεια σε ποσοστό 85%.
Το Μαρόκο έχει εγκαταστήσει στην έρημο Σαχάρα το μεγαλύτερο ηλιακό πάρκο στον κόσμο, το Noor-Ouarzazate. Καλύπτει μια έκταση 3.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων και παράγει 580 megawatts.